مقام اولیاء در پیشگاه حضرت حق

عنایت: توجه پروردگار به سالک است که او را در آگاهی به اسرار، یاری و رهنمایی می‌کند و از لغزش باز می‌دارد.

سَقیم: بیمار.

بر اوج دل پریدن: به منتهاى سیر و سلوک رسیدن. اگر عنایت الهى یار شود، سالک رهوار شود.

انفطار: شکافته شدن، آفریده شدن. و در آن اشاره ای است به حدیث «لَولاکَ لَما خَلَقتُ الأفلاکَ».

( 1157) باز گفت بدانید که اگر یک پر از پرهاى من بشکند شاهنشاه بن جغدستان را خواهد کند. ( 1158) جغد که قابل نیست اگر یک بازى با من جفا کرده دلم را برنجاند. ( 1159) شاه در هر نشیب و فرازى صد هزاران خرمن از سرهاى بازان توده خواهد نمود. ( 1160) عنایت شاه پاسبان من بوده و بهر جا که بروم او در پى من است‏. ( 1161) خیال من در دل سلطان مقیم بوده و بدون خیال من دل او رنجور است‏. ( 1162) شاه چون مرا پرواز دهد چون پرتو شاه بر اوج دل پرواز کرده‏. ( 1163) چون ماه و آفتاب پر گرفته پرده آسمانها را مى‏درم‏. ( 1164) روشنى آفتاب از فکرت من و گشودن آسمانها از آفرینش من است‏.

در مثنوی بارها به این مضمون بر می‌خوریم که انبیا و اولیای حق، در میان مردم نادان، آزار می‌بینند، اما آزار آنها امتحان مردم است. در قرآن کریم، مثال زندهْ آن، سرگذشت صالح پیامبر است که اندرز او را نپذیرفتند و شتر او را کشتند. در این ابیات، باز در مقام یک ولی سخن می‌گوید: حتی اگر یک مرد آگاه دل مرا برنجاند، باید منتظر انتقام الهی باشد. در ادامه، ولی کامل یا همان باز شاهی، پرواز و فعل خود را تابع مشیت حق و فعل حق می‌شمار و می‌گوید: اگر حق در راه خود مرا به کاری وادارد، برفراز دل‌ها پرواز می‌کنم و در دل‌ها، چون پرتو حق، اثر می‌گذارم و دل‌ها را روشن می‌کنم و تابش من، آسمان‌ها را می‌شکافد و اسرار ماورای عالم خاک را نمایان می‌کند. "عقل‌های" خردجو از اندیشه من روشنی می‌گیرند. خلقت مردان حق، موجب شکافتگی اسرار آسمانی است؛ زیرا مطابق آیهْ شریفه سورهْ احزاب، تنها انسان ( البته انسانی که راه به خدا دارد) می‌تواند امانت‌دار اسرار حق باشد.[1] بنابراین آفرینش این جهان به خاطر خلقت انسان کامل است که تجلّى آن در وجود رسول اکرم (ص) بود و اگر او به وجود نمى‏آمد خلقت جهان کمال نداشت.

          گر کند رَد از براى او کند             ور قبول آرد هم او باشد سنَد

          بى‏از او ندهد کسى را حق نوال             شمّه‏اى گفتم من از صاحب وصال

877- 876 / د / 5